Kaszuby - położenie, charakterystyka i atrakcje turystyczne
Kaszuby – Znane są z bogatej tradycji, legendarnej gościnności, kulinarnych specjałów oraz unikatowego języka. To region stanowiący mozaikę kulturową, historyczną i przyrodniczą. Przyciągają miłośników historii, przyrody i sztuki. Ponadto Kaszubi to druga mniejszość etniczna w Polsce. Przyjrzyjmy się bliżej temu niezwykłemu regionowi.
Położenie i Rozległość Kaszub: leżą w północnej Polsce w obrębie województwa pomorskiego, rozciągają się od Konarzyn i Brus koło Chojnic aż po Trójmiasto i Mierzeję Helską, granicząc z Kociewiem, ziemią chełmińsko-dobrzyńską, Kujawami, Krajną i Pomorzem Zachodnim.
Kultura Kaszub: unikatowa kultura wyraża się w obrzędach i świętach, z haftem kaszubskim jako jednym z najbardziej charakterystycznych elementów, symbolizującym bogactwo tradycji i związki z przyrodą.
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie to organizacja dbająca o szerzenie świadomości regionalnej wśród mieszkańców pomorza.
Język będący ważnym elementem tożsamości ludowej, uznany jest za język regionalny w Polsce, z centralną odmianą bliską standardowej polszczyźnie, ale z wpływami germańskimi i lechickimi. Język kaszubski w nauce jest szeroko rozwinięty.
Ciekawe miejsca na Kaszubach takie jak Jezioro Wdzydze, muzea kaszubskie, Wieża Widokowa na Wieżycy, czy Kaszubski Park Etnograficzny odzwierciedlają bogactwo kulturowe i naturalne regionu.
W jakim rejonie Polski leżą Kaszuby?
Kaszuby leżą w północnej Polsce. Należą do województwa pomorskiego. Rozciągają się od Konarzyn i Brus koło Chojnic aż po Trójmiasto oraz Mierzeję Helską. Jest to region graniczący od wschodu z Kociewiem, od południa z ziemią chełmińsko-dobrzyńską oraz Kujawami, a od zachodu z Krajną i Pomorzem Zachodnim. Na północy Kaszub znajduje się wybrzeże Morza Bałtyckiego. Na mapie kolorem szarym został zaznaczony obszar tego regionu.
Według kryteriów etnicznych, które przyjął dr Jan Mordawski, pracownik Uniwersytetu Gdańskiego, w swym opracowaniu „Geografia współczesnych Kaszub” z 1999 roku, terytorium obejmuje 43 gminy pomorza w powiatach puckim, wejherowskim, lęborskim, bytowskim, kartuskim, kościerskim, chojnickim i człuchowskim. Powierzchnia Kaszub wynosi około 6200 km².
Głównymi miastami pojezierza kaszubskiego, gdzie kultywuje się tradycje i język, są Wejherowo, Puck, Kartuzy, Chmielno, Żukowo, Kościerzyna i Bytów.
Kultura kaszub
Kultura w tym regionie jest wyjątkowa i bogata w tradycje, które obejmują haft, obrzędy i święta. Haft ten jest uważany za jeden z najbardziej charakterystycznych elementów kultury kaszubskiej. Składa się z pięciu kolorów: niebieskiego (w trzech odcieniach), czarnego, czerwonego, zielonego i żółtego. Znajdujemy w nim motywy zaczerpnięte z przyrody, takie jak bratki, chabry, dzwonki, goździki, koniczyny, lilie, niezapominajki i róże, a także motywy owadzie w formie pszczółek i żuczków, które prawdopodobnie pochodzą jeszcze z czasów pogańskich.
Ciekawym elementem kultury kaszubskiej jest zażywanie tabaki, co ma znaczenie kulturowe i towarzyskie, będąc jednocześnie wielowiekową tradycją. Z tabaką wiąże się również rogarstwo – rzemiosło polegające na wytwarzaniu tabakier z rogów bydlęcych.
Wśród zwyczajów i obrzędów wyróżniają się ponadto chodzenie o świcie do strumienia, nad jezioro lub nad rzekę w Wielkanoc, aby symbolicznie zmyć grzechy, choroby i uroki, a także uderzanie się nawzajem rózgami z gałęzi jałowca w lany poniedziałek. Jednym z najbardziej niezwykłych kaszubskich obrzędów było Ścinanie Kani, odbywające się na św. Jana w okolicach Pucka, gdzie ścinano ptaka drapieżnego uważanego za symbol zła.
Kaszubi znani są również z wyboru własnych królów, tradycyjnego symbolu samorządności – kluki, a także z własnych diabłów, jak Purtk czy Diôcheł, oraz specyficznych przekleństw diabelskich.
Język kaszubski
Język Kaszubów, będący istotnym elementem tożsamości kaszubskiej, posiada status języka regionalnego w Polsce. Należy on do grupy języków lechickich i jest jedyną pozostałością słowiańskich dialektów pomorskich. Jego centralna odmiana jest bliska polszczyźnie standardowej, z wpływami języka dolnoniemieckiego oraz wymarłych języków połabskiego i pruskiego.
Nauczanie języka kaszubskiego jest obecnie szeroko rozwinięte w Polsce. Około 400 szkół oferuje nauczanie tego języka, a w roku szkolnym 2012-2013 korzystało z niego blisko 16 tysięcy osób. Od 2005 roku istnieje możliwość zdawania egzaminu maturalnego z tego języka. Jest on również obecny w mediach, z książkami i czasopismami wydawanymi w kaszubszczyźnie, a także programami radiowymi. Na Uniwersytecie Gdańskim od 2014 roku funkcjonuje odrębny kierunek: Etnofilologia kaszubska.
Kaszubskie nuty
„Kaszubskie nuty” (Kaszëbsczé nótë), znane także jako Alfabet kaszubski, to tradycyjna pieśń. Jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów folkloru kaszubskiego. Jest to wyliczanka, której wykonywanie wymaga planszy z rysunkami – podczas śpiewu jedna osoba wskazuje odpowiedni obrazek na pięciolinii, co odpowiada śpiewanemu tekstu.
Tekst pieśni zawiera zwrotki, które opisują różne przedmioty i elementy charakterystyczne regionu.
Z drobnymi różnicami w melodii i tekście, „Kaszubskie nuty” znane są na całym pojezierzu kaszubskim. Były przede wszystkim śpiewane na weselach, ale towarzyszyły też innym uroczystościom rodzinnym. Pierwotny tekst tej pieśni był niemiecki, a następnie przetłumaczony na kaszubski.
„To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca, to są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba.” (To jest krótkie, to jest długie, to kaszubska stolica. To są basy, to są skrzypce, to oznacza Kaszuba.)
„To je ridel, to je ticz, to są chòjnë, widłë gnojné.” (To jest szpadel [rydel], to jest tyczka, to sosny, widły do gnoju.)
„To je prosté, to je krzëwé, to je slédné [tilné] kòło wòzné.” (To jest proste, to jest krzywe, to tylne koło wozu.)
„To są hôczi, to są ptôczi, to są prësczé półtrojôczi [półtorôczi].” (To są haczki [motyki do kopania ziemniaków], to są ptaki, to są pruskie półtrojaki.)
„To je klëka, to je wół, to je całé, a to pół.” (To jest jarzmo, to jest wół, to jest całe, a to pół.)
„To je môłé, a to wiôldżé, to są jinstrumenta wszelczé.” (To jest małe, a to wielkie, to są instrumenty wszelkie.)
Historia Kaszub
Kaszuby, zamieszkane przez grupę etniczną Kaszubów, mają bogatą i zróżnicowaną historię. Ich mieszkańcy wywodzą się od wschodniej grupy zachodniosłowiańskich plemion pomorskich i są zróżnicowani językowo oraz kulturowo. Mimo że w zdecydowanej większości identyfikują się jako Polacy, zachowują także tradycje regionalne.
Przez wieki Kaszubi byli stereotypowo postrzegani przez Polaków i Niemców jako lud nieinteligentny, co zmieniło się dzięki wpływowi literatury. Historia regionu sięga aż średniowiecza, gdzie mieszkańców Pomorza Zachodniego często określano mianem Kaszubów, co obejmowało ludność zarówno słowiańską, jak i niemiecką. Z czasem zasięg terytorialny regionu był zmienny, pod wpływem przemian społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturalnych i religijnych.
W czasie II wojny światowej Niemcy próbowali germanizować tę mniejszość. Kaszubi stanowią typową ludność pogranicza, która żyła na terytorium o zmieniającej się przynależności państwowej, ulegając często germanizacji lub asymilacji z resztą narodu polskiego. Obecnie w socjologii i historii dominuje pogląd, że Kaszubi stanowią grupę etniczną narodu polskiego, posiadającą podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską.
W spisach powszechnych z 2002 i 2011 roku odpowiednio 5062 i 228 000 obywateli polskich zadeklarowało kaszubską przynależność narodową lub etniczną.
Warto w tym miejscu wspomnieć również o Zrzeszeniu Kaszubsko Pomorskim. Pod obecną postacią istnieje od 1965 roku. Jest efektem połączenia dwóch mniejszych zrzeszeń – kociewskiego i kaszubskiego. Statutowym celem działań zrzeszenia kaszubsko pomorskiego jest przede wszystkim pobudzanie świadomości regionalnej an temat tradycji i historii regionu.
Kaszubskie symbole
Symbole Kaszub, zarówno flaga jak i godło, są świadectwem głębokiej historii i kultury tego regionu.
Flaga Kaszubska składa się z dwóch poziomych pasów, czarnego i żółtego, będących wyrazem lokalnej tożsamości. Godło Kaszub, przedstawiające czarnego gryfa w koronie na złotym tle, symbolizuje siłę i dumę mieszkańców regionu. Herb ten, choć ma różne warianty, najczęściej utrzymany jest w złotym kolorze z czarnym, koronowanym gryfem. Zarówno flaga jak i godło podkreślają ich historię i kulturową unikalność, będąc jednocześnie ważnymi symbolami dla kaszubskiej społeczności
Mieszkańcy od dawna toczą dyskusję, które z miast jest stolicą Kaszub. Administracyjnie jest to Gdańsk, jednak mianem tym określają się również inne miejscowości.
Symbolem Kaszub zdecydowanie są też liczne atrakcje
Wybierając się na Kaszuby, nie sposób skorzystać z atrakcji, w które ten rejon obfituje. Podstawą jest Kaszubski Park Krajobrazowy bogaty w lasy i jeziora. Ponadto region ten oferuje liczne parki tematyczne, czy budowle, jakich nie ma nigdzie indziej. Jedne z wielu atrakcji na Kaszubach to między innymi:
Jezioro Wdzydze, nazywane „Kaszubskim Morzem”, jest popularnym miejscem wypoczynkowym, oferującym możliwości żeglarstwa, kajakarstwa i wędkowania.
Wieża Widokowa na Wieżycy, najwyższym szczycie regionu, oferuje zapierające dech w piersiach widoki na cały region.
Zamek w Łapalicach — taką budowlą Kaszubski Park Krajobrazowy może się pochwalić jako jeden z niewielu na świecie. Miał być domem, a wyszedł obiekt o powierzchni 5 tys m2
Region obfituje w malownicze miejscowości takie jak Wejherowo, Puck, Kartuzy, czy Chmielno, każda z nich oferująca unikatowe atrakcje.
Muzea kaszubskie, jak Kaszubski Park Etnograficzny czy Skansen Wdzydze Kiszewskie, mogą poszczycić się licznymi zabytkami, zachowując dziedzictwo kulturowe regionu, prezentując tradycyjny sposób życia Kaszubów.
Kaszubski park miniatur oferuje całej rodzinie zwiedzanie obiektów takich jak na przykład pomniejszona wieża eiffle.
Kaszubskie stroje
Stroje kaszubskie są wyrazem bogatej kultury i tradycji tego regionu.
Męski strój składa się z białych spodni, białej koszuli zawiązywanej czerwoną tasiemką, kamizelki oraz sukmany z drobnymi haftami, czarnego filcowego kapelusza lub futrzanej czapki. W pracy mężczyźni nosili czarne czapki, białe lub kolorowe koszule, kamizelki, czarne spodnie i chodaki. Rybacy zakładali specjalne, wodoodporne ubrania.
Kobiety nosiły chusty, bluzy o krótkich rękawach, różnokolorowe spódnice, drewniane chodaki, a w domu czepce. Strój wyjściowy kobiet różnił się od roboczego jedynie dodatkiem chust z frędzlami. Dziewczęta nosiły szerokie spódnice z falbaniastymi bluzkami, aksamitne gorsety i czarne buty na obcasie, a także czepce lub wianki
Kuchnia kaszubska
Restauracje na Kaszubach, znane są ze swojej prostoty i bogactwa smaków, wykorzystuje się w nich lokalne składniki, aby tworzyć unikalne potrawy. Podstawowymi składnikami są ziemniaki, przetwory zbożowe, warzywa, ryby i mleko, a także leśne skarby takie jak grzyby, jagody, borówki i jeżyny.
Ryby, zarówno słonowodne, jak i słodkowodne, są głównym elementem kuchni kaszubskiej, często podawane z chlebem lub warzywami, wśród których dominują ziemniaki, marchew, buraki i brukiew. Wśród dań rybnych wyróżniają się takie potrawy smażona ikra kaszubska oraz śledź po kaszubsku z cebulą i pomidorami.
Tradycyjne kaszubskie zupy, takie jak dziadówka, brzadowa, czernina, żur i zupa rybna, cechują się prostotą przygotowania, są sycące i często zawierają mięso. Regionalna kuchnia, ceniona w całej Polsce i poza jej granicami, jest dowodem na to, jak ważna jest tradycja i lokalne składniki w tworzeniu unikalnych i smakowitych potraw
W kuchni tej wykorzystuje się także leśne owoce i grzyby, które znajdują zastosowanie w różnych potrawach.
Charakterystyczne dania kaszubskie to m.in.
dziadówka (zupa z maślanki i ziemniaków z boczkiem),
zupa z żółtej brukwi,
zupa brzadowa (postna potrawa z suszonych owoców),
kaczka po pomorsku z farszem z podrobów,
gęś szmurowana,
ferkase (danie z gotowanego mięsa kury),
szmurowany pomuchel (dorsz zapiekany na boczku)
ruchanki (placuszki smażone na smalcu).
FAQ
Czym różni się język Kaszubów od języka polskiego?
Język Kaszubów, zaliczany do grupy języków zachodniosłowiańskich, wykazuje znaczące różnice w porównaniu do języka polskiego. Różni się w zakresie słownictwa, gramatyki, jak i fonetyki. Choć oba języki mają wspólne korzenie słowiańskie, kaszubszczyzna zachowała wiele archaicznych cech i słów, które nie występują w języku polskim. Dodatkowo, w języku regionalnym na Kaszubach można zauważyć wpływy języków germańskich, głównie niemieckiego, co jest rezultatem historycznych wpływów kulturowych na region Kaszub.
Czy język kaszubski jest uznany za oficjalny język w Polsce?
Język kaszubski posiada w Polsce status języka regionalnego. Jest to jedyny etnolekt w Polsce, który otrzymał taki status, co podkreśla jego unikalność i znaczenie kulturowe. Użytkownicy języka kaszubskiego mają prawo do używania go w życiu publicznym, a język ten jest również nauczany w niektórych szkołach na Kaszubach. Ponadto Uniwersytet Gdański oferuje studia na kierunku Etnofilologia kaszubska, promując naukę i badania nad tym językiem.
Jakie jest znaczenie Kaszub dla województwa pomorskiego?
Kaszuby stanowią istotną część kulturową i historyczną pomorza. Są one znane z bogatej tradycji, unikalnego dziedzictwa językowego i kulturowego. Region ten przyciąga turystów swoją malowniczą przyrodą, jeziorami i lasami, a także tradycyjną kulturą kaszubską, która jest widoczna w lokalnych festiwalach, muzyce, sztuce i kuchni. Kaszuby są również ważne dla gospodarki regionu, szczególnie w obszarze turystyki i rolnictwa. Ich unikalna tożsamość kulturowa i językowa stanowi ważny element mozaiki kulturowej województwa pomorskiego.
Podsumowanie
Kaszuby, stanowią region o niezwykłym bogactwie kulturowym, historycznym i przyrodniczym. Charakteryzują się unikatową kulturą, językiem oraz tradycjami, w tym słynnym haftem i pieśnią „Kaszubskie nuty”. Obszar ten przyciąga miłośników przyrody, historii i sztuki, oferując malownicze krajobrazy, bogactwo atrakcji turystycznych oraz smakowitą kuchnię lokalną. Kaszuby są także ważnym ośrodkiem kultury i tożsamości, o których niezmiennie przypomina Zrzeszenie Kaszubsko Pomorskie.